Ne zaman yaşadığımız kötü haberlerden moralim bozulsa, pırıl pırıl bir gençle röportaj yapıyorum.
Ohh keyfim yerine geliyor! Yine umutlu doluyorum. Ben hep söylüyorum, bu ülkede en çok kadınlara ve gençlere inanıyorum. Can Yıldız da onlardan biri. 25 yaşında bir mühendis. Aynı zamanda sosyal girişimci. Ve müthiş bir şey yaptı! Otizimli kuzeni için geliştirdiği konuşma kartlarını bir iletişimi kitine çevirdi. Ve Tolkido doğdu! Şu anda özel eğitim merkezlerinde, otizimli çocuklar, Tolkido’yla konuşmayı öğreniyor, başkalarına bağımlı olmadan kendilerini geliştiriyor. Yani Can, tüm otizimli çocuklar için Can bir umut oldu. Can, aynı zamanda Accelarate2030 finalistlerinden.
Kutluyorum, hikayesini paylaşıyorum…
Küçükken, “Ne olacağım?” diyordun…
-Kendimi bildim bileli, bilgisayarlara merakım vardı. 11-12 yaşlarında, mahalledeki komşuların evlerine, format atmak için çağırılan çocuktum. Hep bilgisayarla yeni icatlar yapabilen bir insan olmak isterdim. Kurcalamayı, bozmayı ve eğer hala mümkümse tamir etmeyi çok severim. En büyük hobim, mevcut imkanlarla yeni şeyler yaratmak ve nesneleri, amacı dışında kullanmak. Tolkido da, tam olarak bunların sonucunda ortaya çıktı diyebiliriz…
Hadi bize anlat Tolkido neyin nesi? Nasıl doğdu?
-4 sene önce, kuzenim Umut’u ziyarete gittiğimde, amcamın Umut için, yüzlerce görsel eğitim kartı aldığını gördüm. Amcam, Umut’a bu kartlarla yeni kelimeler söylemeyi öğretmişti ve çok mutluydu. Umut’un konuştuğunu bana göstermek için bu kartları Umut’a göstermeye ve ardından ne olduğunu söyletmeye çalışıyordu. Fakat kuzenim, amcamla iletişim kurmuyor ve sürekli kartlardan kaçıyordu. Uzun bir uğraşın sonunda Umut, o kartlardan öğrendiği kelimeleri söyledi ve hepimiz çok mutlu olduk. Sonra amcamla, Umut’un eğitimi üzerine sohbet etmeye başladık. Umut, yüzbinlerce çocuk gibi çok az ve özel eğitim alabiliyor. Bu sebeple ailesi, eğitimi, evde kendi imkanlarıyla vermeye çalışıyor. Fakat otizmli çocukların her birinin kendine has özellikleri olmasına rağmen, kullandıkları eğitim materyalleri tek tipti…
Yani çocuğun ihtiyaçlarına göre kişiselleştirilemiyordu?
-Aynen öyle! Amcam, piyasadaki kartlarla çalışırken, Umut’un dikkatini çekemediği için çok zorlanıyordu. Sohbet ederken, “Bu kartları daha dikkat çekici hale nasıl getirebiliriz?” diye beyin fırtınası yapmaya başladık. Öncelikle kartların, çocuğa özel ve kişiselleştirilebilmesi konusunda anlaştık. Ardından kuzenimin ses çıkartan nesnelere karşı olan ilgisini de işin içine kattık ve sonuç olarak bu kartların hem konuşan hem de kişiselleştirilebilen bir hale gelmesinde hemfikir olduk. Aynı akşam, telefonumdan gerekli elektronik malzemeleri sipariş ettim ve ilerleyen haftalarda, Umut için ilk Tolkido’nun en basit prototipini geliştirdim.
Bu kartlar tam olarak nasıl konuşuyor?
-Aslında Tolkido, sadece kartları değil, otizmli çocuğun yaşam alanında bulunan her nesneyi sesli hale getiriyor. Yani bir ev ya da okul hayal edin ve bu cihazı dokundurduğunuz her şey; anne sesiyle, sesli hale geliyor. Kartlar ise, kredi kartı büyüklüğünde ve çocuğa öğretmek istediğiniz kelimenin görselini üzerine yapıştırabildiğiniz formatta. Kartı kişiselleştirip, Tolkido cihazınıza bu kart ya da etiketin karşılığı olan ses kaydını yapıyorsunuz. Ses kaydının uzunluk sınırı yok. Kart adedinin de sınırı yok. Binlerce nesne ya da kart Tolkido’yla sesli hale gelebiliyor. Kartlar ya da nesne seslendiren etiketlerimiz için temassız iletişim teknolojisi kullanıyoruz. Donanım ve yazılım geliştirmeleri, kendi Ar-Ge çalışmalarımız sonucunda ortaya çıktı.
Otizimli bireyler, tanıdıklarının seslerine karşı daha mı duyarlı?
-Evet. Anne sesi ya da çocukların sevdikleri bireylerin sesinin kullanılması, eğitim sürecinde çok önemli bir detay. İletişim kurmada, büyük bir motivasyon sağlıyor. Tolkido’yla bu öğrenme sürecini hızlandırıp, eğitimin verimini arttırıyoruz. Ekonomik olarak da, aileye büyük bir fayda sağlıyoruz. Bu kartlar ve etiketler, binlerce kez yeniden kullanılabilir. Yani çocuk o kartı öğrenince, kart üzerindeki görsel ve içindeki ses kaydı değişebiliyor. Yeni materyal ya da kart almaya gerek kalmıyor.
Kuzeninde, otizim konusunda, bu kartlar sayesinde nasıl bir gelişme kaydedildi…
-Umut, Tolkido sayesinde konuşmaya başladı! Tek tük kelimeler çıkarırken, hızlıca kelime dağarcığı gelişti. Ailesinin dışında, okulundaki öğretmenleri de bu duruma çok sevindi çünkü okuldaki eğitim daha verimli hale geldi. Umut şu an Tolkido desteğiyle, 5 kelimeli cümleler kurabiliyor. Amacımız onu bağımsız bir birey haline getirmek.
ÜZERİNE TEZ YAZILAN ÜRÜN
Peki sonra Tolkido’yu geniş kitlelere yaymaya nasıl karar verdin?
-Umut’ta çok güzel sonuçlar alınca projemizle yarışmalara katıldık ve üniversitemden destek aldım. Ardından hem KOSGEB’den hem de Arıkovanı adlı kitlesel fonlama platformundan bir fon topladık. Bu bizim için çok anlamlıydı çünkü insanlar projeye inanmış ve parasını önden ödemişlerdi. Birçok ünivesiteye gidip uzmanlarla işbirliği yaptık. Ne utlu bana ki, Tolkido şu an kitaplarda konu olan, üniversitelerde anlatılan ve üzerine tezler yazılan bir ürün.
TEK ÇARE, YOĞUN VE BİREYSEL EĞİTİM
Ülke genelinde bu kartlar kullanılsa, nasıl olumlu sonuçlar alınır?
-Ah keşke! Yeni kelime öğrenme hızını çok ciddi oranda arttırıyor. Evde geçen verimli eğitim zamanını da arttırıyor. Anne-çocuk arasındaki kaliteli zaman kadar değerli bir şey var mı? Ne yazık ki, ülkemizde otizmli çocuklar çok yetersiz bir eğitim alıyorlar. Uzmanlar haftada en az 30 saat önerirken, çocuklarımız 2 saat eğitimle yetinmek zorunda kalıyorlar. İşte biz, bu süreyi Tolkido’yla arttırıyoruz. Eğitimin içine aileyi de katıp, öğretmenin baş destekçisi yapıyoruz. Herkes kullansa ne olur? Tam olarak etkisi şöyle olur: İletişim kurabilen bağımsız otizmliler! Yurtdışına bakıyoruz, üniversiteler, bas bas bağırıyor, “Otizmli çocuğunuzu bizim okulumuza gönderin!” diye. Biz ise, ülkemizde, otizmli çocuğu götürecek lise bulamıyoruz kolay kolay! Eğitimle bu konular aşılabilir. Ailelerin en büyük korkusu, “Ben ölünce bu çocuğa ne olacak?” endişesi. Bunu ortadan kaldırmamız lazım ve bu çocuklar eğitimle ciddi şekilde gelişip, bağımsız olabilirler. Tek çaremiz yoğun ve bireysel eğitim.
HAYALİM, TOPLUM İÇİNDE BAĞIMSIZ YAŞAYAN OTİZMLİLER
Yurt dışında örnekleri var mı?
-Ses kaydı çalan ilkel ve eski cihazlar var fakat Tolkido gibi her nesneyi, anne sesiyle sesli hale getirebilen bir cihaz yok.
Hayallerin ne?
-Tolkido, en donanımlı okuldan, en yoksul eve kadar her yeri, “bilimsel dayanaklı bir eğitim ortamı”na çeviriyor. Bu etkiyi dünyaya yaymak istiyorum. Her çocuğa ulaşmak ve gelecekte, toplum içinde bağımsız yaşayan otizmliler görmek istiyorum. Mühendislik becerilerimi kullanarak daha fazla proje geliştirmek ve daha fazla hayata dokunmak istiyorum!
ŞİMDİLİK 6 BİN ÇOCUĞUN HAYATINDAYIZ
Herkes bu kartların varlığından haberdar mı?
-Elimizden geldiğince duyurmaya çalışıyoruz ama tabii henüz herkese ulaşamadık. Şu an 6 bin özel çocuğun hayatındayız, umuyoruz ki tüm otizmlilerin hayatında yer edinelim. Şuan Tolkido.com üzerinden tüm Türkiye’ye gönderebiliyoruz.
Fiyatı ne?
-Tolkido eğitim kitinin fiyatı 590 lira. Yanında bolca eğitim kartı ve nesneleri sesli hale getiren etiketlerle birlikte gönderiyoruz.
69 DOĞUMDA 1 GÖRÜLÜYOR
Türkiye’de kaç otizimli birey var?
-550 bin eğitim çağında otizmli çocuk var. Otizm şu an her 59 doğumda 1 görülüyor. Bu çok ciddi bir rakam! 3 sene önce, 68 doğumda 1’di ve bu kadar ilerledi. Her sene görülme sıklığı ne yazık ki artıyor ve hala otizmin sebebi bulunabilmiş değil.
Ülkemizde nasıl bir eğitim alabiliyorlar?
-Haftada en az 30 saat bireysel ve yoğunlaştırılmış eğitim almaları gerekiyor fakat şu an devlet destekli, haftalık sadece 2 saat özel eğitim alabiliyorlar. Kaliteli bir eğitim imkanı ülkemizde ne yazık ki geniş kitlelere yayılabilmiş değil. Yurtdışında birçok ülkede otizmliler, iş hayatında aktif çalışıyorlar. Büyük şirketlerin otizmli çalışanlar almaya başladığını görüyoruz. Fakat ülkemizde yüzbinlerce çocuk şu an yetersiz eğitim yüzünden ailelerine bağımlı yaşıyor. 2016’dan bu yana konuşulan “Otizm Eylem Planı” var. Bu plan kapsamlı ve birçok sorunu çözebilir nitelikte. Keşke bir an evvel hayata geçse…
AİLELER, KENDİLERİNİ YALNIZ VE ÇARESİZ HİSSEDİYORLAR!
Eğitim sorunun dışında, en büyük problem para! Ekstra eğitimlerin yanında, otizm, pahalı bir durum. Aileden en az bir kişi çalışmayıp, hep çocukla birlikte olması gerekiyor. Bu durum da, ailesi bütçesini sarsıyor. Ailelerin ciddi seviyede psikolojik desteğe ihtiyacı var. Çünkü kendilerini yalnız ve çaresiz hissediyorlar. Keşke haksız olsalar. Bunların yanında, sık sık basında otizmli çocukların yaşadığı haksızlıkları görüyoruz. Toplu ulaşımda ya da avm’lerde çocuklara gösterilen olumsuz tepkiler oluyor. Toplumda otizm farkındalığı düşük olduğu için, çocukları dışlayabiliyorlar. Aileler bu sebeple evlere sıkışıp kalıyor. Sonra otizimli çocukları kabul eden okul sayısı çok az. Kısaca toplumun otizmi anlaması ve kabul etmesi gerekiyor. Ancak bunları aşarsak güzel günler görebiliriz.
SOSYAL GİRİŞİMCİLİK KAR ODAKLI DEĞİL SOSYAL ETKİ ODAKLI
Sen, bilgisayar mühendisisin ama aynı zamanda “sosyal girişimci”sin. Girişimciye aşinayız da, sosyal girişimci nedir?
-Bölüme ilk girdiğim andan itibaren özel sektörde çalışmak istemiyordum. Çünkü özel sektörün istekleri ve mühendislerin çalışma şeklini sıkıcı ve kısıtlı buluyorum. Ben özgür düşünmeye ve düşündüklerimi pratiğe çevirmeye, kendi irademle karar vermek istiyorum. Benim hep kendi projelerim vardı. Bu projelerin ortak noktası, insanların yaşadığı problemleri çözüyor olması. Ürettiğim ya da geliştirdiğim yazılım ya da donanımların gerçek problemleri çözmesini ve insanların işine yaraması gerektiğini savunuyorum. Bu zihniyette işlere başladıktan sonra, bunun adının “sosyal girişimcilik” olduğunu ve bu mantıkta birçok işin yapıldığını gördüm. Sosyal girişimcilik, geleneksel girişimcilik gibi kar odaklı değil, sosyal etki odaklı. Bizler, önce yaratacağımız etkiyi, sonra da bunu sürdürülebilir kılmak için ekonomik tarafını düşünürüz. Yani amacım Tolkido sayesinde, çok zengin olmak hiçbir zaman olmadı, olmayacak! Tek derdimiz, Tolkido sayesinde hayatlarımızı idame ettirip, yeni beyinleri aramıza katmak ve bu etkiyi arttırmak. Otizmlilerin hayatlarını kolaylaştıracak iki projenin daha Ar-Ge’sini Tolkido’yla fonluyoruz örneğin…
